เพลงยาวเจ้าพระ

ข้อมูลเบื้องต้น

พระนิพนธ์, ผู้แต่ง: สมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส, นายนาก และเจ้าพระอีกสองพระองค์

อธิบายเรื่องเพลงยาวเจ้าพระ

เพลงยาวชุดนี้มิใช่เพลงยาวสังวาส ปรากฏในท้องสำนวนว่าเป็นของเจ้านายที่ทรงผนวชทรงแต่ง 3 พระองค์ เพราะฉะนั้นจึงสมมุติเรียกว่า “เพลงยาวเจ้าพระ” ในเพลงยาวมีเนื้อความพอจะสันนิษฐานรู้เรื่องราวได้หลายอย่าง คือ

1. ในเพลงยาวบทที่ 14 อ้างถึงกรมหมื่นไกรสรวิชิต ข้อนี้รู้ได้ว่า เป็นเพลงยาวชุดนี้แต่งในรัชกาลที่ 3 เพราะกรมหมื่นไกรสรวิชิตนั้น ทรงรับกรมในรัชกาลที่ 3 แลสิ้นพระชนม์ก็ในรัชกาลที่ 3

2. ในเพลงยาวบทที่ 1 บทที่ 11 บทที่ 12 บทที่ 13 บทที่ 14 มีเนื้อความประกอบกันว่า ในปีที่แต่งเพลงยาวนี้มีเจ้านายทรงผนวชอยู่ในพระอารามเดียวกัน 5 พระองค์ พระองค์ที่ 1 นั้นเป็นอาจารย์ เจ้าพระอีก 4 พระองค์เป็นเจ้านายพี่น้อง ทรงผนวชเฉพาะพรรษาเป็นศิษย์อยู่ในสำนักเจ้าพระพระองคที่ 1

3. เหตุที่จะแต่งเพลงยาวเหล่านี้นั้น ดูเหมือนในเวลานั้นเจ้าพระพระองค์ที่ 3 กำลังทรงหัดแต่งกลอนเพลงยาวถวายเจ้าพระพระองค์ที่ 1 บท 1 แลแต่งประทานนายนากคน 1 ซึ่งทำนองจะเป็นผู้มีชื่อเสียงในการแต่งกลอน อีกบท 1 เจ้าพระพระองค์ที่ 1 จึงทรงแต่งเป็นกลอนเพลงยาวที่มีโคลงกระทู้อยู่ข้างท้ายประทานตอบ ทรงแนะนำกระบวนอักขรวิธีหนังสือไทย (คือเพลงยาวบทที่ 1) ส่วนนายนากนั้นก็แต่งเป็นกลอนเพลงยาวถวายตอบ เป็นเชิงรับจะแต่งเพลงยาวโต้ตอบซ้อมสำนวนกับเจ้าพระพระองค์ที่ 3 แต่นั้นเจ้าพระพระองค์ที่ 3 ก็แต่งเพลงยาวโต้ตอบกับนายนากต่อมา (นับแต่บทที่ 2 จนถึงบทที่ 10)

4. อยู่มาเจ้าพระพระองค์ที่ 1 ทรงสังเกตเห็นเจ้าพระพระองค์ที่ 3 เศร้าหมอง กิริยาอาการไม่รื่นเริงเหมือนแต่ก่อน จึงทรงแต่งเป็นกลอนเพลงยาวมีโคลงกระทู้อยู่ข้างท้ายอีกบท 1 (คือบทที่ 11) ประทาน มีเนื้อความว่าตั้งแต่เจ้าพระพระองค์ที่ 3 ได้ไปเห็นผู้หญิงเมื่อครั้งมีงานมหรสพ ต่อมาดูอาการผิดกับแต่ก่อนเห็นชะรอยจะเกิดมุ่งหมายไปทางข้างจะสึกหา จึงทรงปลอบโยนให้อุตส่าห์เล่าเรียนไปก่อน ถ้าด่วนลาผนวชไปเสียเจ้าน้อง 2 พระองค์กับเจ้าพี่ที่ยังทรงผนวชอยู่ก็จะเปล่าเปลี่ยว ทำไมกับสตรีคงอยู่ในต้องหาได้ไม่ควรจะรีบร้อน

5. สันนิษฐานว่าเจ้าพระพระองค์ที่ 3 จะสงสัยว่าเจ้าพระพระองค์ที่ 2 ซึ่งเป็นเจ้าพี่ เป็นผู้เพ็ดทูลเจ้าพระพระองค์ที่ 1 ถึงเรื่องที่ว่าไปติดผู้หญิงเมื่อมีงานมหรสพ ขัดพระทัยจึงแต่งเพลงยาว (บทที่ 12) ว่าเจ้าพระพระองค์ที่ 2 เป็นโวหารอยู่ข้างหยาบคาย เจ้าพระพระองค์ที่ 2 ขัดพระทัยก็แต่งว่าเจ้าพระพระองค์ที่ 3 บ้าง (คือเพลงยาวบทที่ 13)

6. เพลงยาวที่เจ้าพระทั้ง 2 พระองค์แต่งว่ากันนั้นเห็นจะทราบถึงพระเนตรพระกรรณเจ้าพระพระองค์ที่ 1 ทรงทราบว่าเจ้าพระพระองค์ที่ 3 ประพฤติพระองค์ไม่เรียบร้อย จึงทรงแต่งเป็นกลอนเพลงยาวบริภาษแลภาคทัณฑ์เจ้าพระพระองค์ที่ 3 อีกบท 1 (คือบทที่ 14) เรื่องที่ปรากฏในเพลงยาวมีดังกล่าวมานี้

7. มีข้อสำคัญในทางวรรณคดีเนื่องด้วยเพลงยาวชุดนี้อยู่อย่าง 1 ที่สำนวนแลเนื้อความของเพลงยาวบ่งชัดว่า เจ้าพระพระองค์ที่ 1 นั้นคือสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส เมื่อยังดำรงพระยศเป็นกรมหมื่นนุชิตชิโนรสเป็นแน่ เพราะฉะนั้นเพลงยาวบทที่ 1 บทที่ 11 แลบทที่ 13 ในชุดนี้เป็นพระนิพนธ์ของสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรสทั้ง 3 บท แต่ก่อนมากลอนนิพนธ์ของสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรสเคยปรากฎแต่ทรงเป็นร่ายลิลิตแลโคลงฉันท์ ยังไม่ปรากฏพระนิพนธ์กลอนเป็นเพลงยาวเลย พึ่งมาปรากฏเพลงยาว 3 บทนี้เป็นทีแรก ควรผู้อ่านที่เอาใจใส่ในบทกลอนจะยินดี

ดำรงราชานุภาพ

ราชบัณฑิตยสถาน

อ่านต่อ...

*ยังไม่ได้เพิ่มเสียงประกอบ